Edukacja muzyczna najmłodszych

Obecnie w Polsce edukacja muzyczna nie jest priorytetem. W żłobkach i przedszkolach coraz rzadziej odbywają się zajęcia muzyczne i rytmika, za to częściej prowadzone są przez osoby do tego nieprzygotowane. W szkołach często mamy do czynienia z nauką o muzyce nie zaś z nauką muzyki. W efekcie coraz więcej dzieci nie lubi śpiewać, ma problemy z poczuciem rytmu czy tonalności. Ich preferencje muzyczne są często wąskie, najczęściej jedynym gatunkiem przez nie lubianym i akceptowanym jest muzyka popularna. Muzyka ludowa, klasyczna, etniczna - często młodzi ludzie postrzegają ją jako obcą i niezrozumiałą.

Odpowiedzią na zaniedbania w rozwijaniu zdolności muzycznych dzieci są zajęcia umuzykalniające. Prof. Edwin Elias Gordon wypracował teorię uczenia się muzyki, której sedno tkwi w prezentowaniu dziecku jak najbogatszej oferty muzycznej - melodii w różnorodnych skalach, tempach, o różnym charakterze czy rytmie. Celem jest rozwinięcie u dzieci audiacji - zdolności myślenia muzycznego, rozumienia muzyki. Praca z dziećmi wg tej teorii pomaga im naturalnie, poprzez ruch i śpiew, wchodzić w świat muzyki by w przyszłości potrafiły docenić wiele różnych gatunków muzycznych oraz świadomie i z radością uczestniczyć w życiu muzycznym.

Potrzeba kontaktu z muzyką, poruszania się do muzyki śpiewania jest to dla dziecka naturalna. Muzyka wpływa pozytywnie nie tylko na jego zdolności muzyczne ale też wspomaga wszechstronny, emocjonalny, fizyczny i intelektualny rozwój.

1. Pamięć 

Rozwijając zdolności muzyczne stymulujemy mózg dziecka.

Jeśli śpiewamy mu wiele melodii i rytmiczanek - uczymy je szybko je zapamiętywać. Dziecko z łatwością uczy się nowych piosenek, a dodatkowo audiuje, czyli myślowo przetwarza muzykę.

A zatem poprzez tak proste czynności jak wspólne muzykowanie pomagamy dziecku rozwijać pamięć i intelekt, a w związku z tym istnieje większa szansa, że dziecko w przyszłości nie będzie miało problemów z nauką.

2. Zdolność analizy

Tak! Maluszki muzykując uczą się analizować melodię (m.in. wyczuwać gdzie jest dźwięk centralny, tzw. Tonika, a gdzie dźwięk prowadzący). A zatem tę muzykę przetwarzają i rozumieją, a z czasem świadomie się nią posługują (improwizacja).

3. Podzielność uwagi

Próbowaliście kiedyś jednocześnie głaskać się po brzuchu i klepać po głowie? Uprawianie muzyki też wymaga podzielności uwagi - jednocześnie śpiewamy, wyciągamy ręce w górę lub w dół, maszerujemy lub kołyszemy się.

Spójrzcie na grę na instrumencie - jedna ręka gra to, druga coś innego, a czasem (np. w przypadku pianina i naciskania pedału) - noga robi jeszcze coś innego.

4. Koordynacja (równowaga, zręczność) i orientacja (przestrzeń)

Zgranie oddechu ze śpiewem i ruchem nie jest proste. A ruch jest ogromnie ważny w muzyce. To dzięki ruchowi rozumiemy rytm.

Jeśli umuzykalnianie zawiera elementy rytmiki i metody Dalcroze'a to dodatkowo:

• kształtujemy prawidłową postawę dziecka
• dbamy o estetykę ruchu
• sprawność w poruszaniu się
• pomagamy dziecku uniknąć w przyszłości przykurczów, usztywnień czy innych problemów ze swobodnym ruchem ciała.
• poprzez poruszanie się w przestrzeni (sala) pomagamy w rozwijaniu orientacji przestrzennej.

5. Zdolności manualne, spostrzegawczość

Jeśli muzyce towarzyszą kolorowe rekwizyty (piłeczki, bańki, chustki, piórka), to:

• rozwijamy zdolności percepcyjno-motoryczne dziecka
• koordynację ręka-oko czy
• poczucie sprawstwa
• Ćwiczymy też spostrzegawczość - dziecko próbuje złapać piłkę/chustkę, rzucić piórkiem.
• Oczywiście chodzi też o spostrzegawczość muzyczną - dziecko uczy się dostrzegać i szybko reagować na zmiany muzyki, tempa, ciszę czy dynamikę.

Jak pisze Joanna Gietek, "w zabawach dzieci poznają pewne zjawiska elementarne:

• dynamikę (cicho – głośno),
• tempo (wolno – szybko),
• artykulację (lekko – ciężko),
• barwę (jasno – ciemno),
• rytm (równo – nierówno),
• wysokość dźwięku (nisko – wysoko),
• nastrój (wesoło – smutno),
• formę muzyczną (tak samo – inaczej),
• a nawet fakturę (jeden – kilka).
• Podstawą zrozumienia tych pojęć jest początkowo zasada kontrastu (inaczej), potem powtórzenia (tak samo) i podobieństwa (podobnie)"[1].

5. Płynność mowy i lepsza dykcja

Nauka koordynacji oddechu z dźwiękiem:

• wpływa zbawiennie na dykcję
• pozwala uniknąć problemów logopedycznych
• Pomaga w tym również zachęcanie dzieci do dmuchania baniek czy dmuchania w chustki od najmłodszych lat.
• Dzieci słuchając wielu melodii i je powtarzając wykazują się dużo większą płynnością mowy kiedy już zaczynają mówić, otwierają się też na świat.

6. Nauka języków obcych

Dzieci muzykalne dużo łatwiej uczą się języków obcych. Dlaczego? Bo potrafią wychwycić tzw. melodię jeżyka i akcent. 

No dobrze ale dlaczego matematyka??

Kilka przykładów:

• rytm - najdłuższa wartość rytmiczna, cała nuta, składa się z dwóch półnut, ta zaś z dwóch ćwierćnut, te zaś z dwóch ósemek itd. Oczywiście nikt tego na początku małym dzieciom nie tłumaczy ale słuchając wielu różnych rytmiczanek i ruszając się do nich - dzieci czują te różnice.
• interwały - odległości między dźwiękami są ustalone - każdy interwał ma np. ustaloną liczbę półtonów.
• wielogłos (np. fugi J.S. Bacha) to czysta matematyka! Zgranie wszystkich głosów, zaplanowanie przebiegu tonalnego... Muzyce nie tak daleko do matematyki :)

7. Koncentracja

Twoje dziecko ma problem z koncentracją? Muzyka pomaga dzieciom skupić się na słuchaniu jak i na zabawie z muzyką. Uczymy dzieci:

• podążania za melodią,
• uważnego jej słuchania,
• reagowania na dźwięk prowadzący i centralny,
• świadomego uczestniczenia w muzykowaniu.
• Tym samym ćwiczymy ich koncentrację.

8. Funkcja społeczna i wychowawcza

Muzykowanie, zwłaszcza w grupie, spełnia też ważne funkcje społeczne i wychowawcze.

Już w starożytnej Grecji dostrzegano wagę muzyki dla społeczeństwa - Platona uważał, iż muzyka wpływa na moralność ludzi, a Arystoteles, że może wychowywać lub deprawować.

Dziś również w podstawie programowej dla przedmiotu muzyka pojawia się zapis, iż "realizacja zajęć powinna umożliwiać rozwijanie aktywności twórczej oraz rozwijanie kompetencji społecznych [...]".

9. Wyobraźnia i kreatywność

Muzyka pozwala na rozwijanie:

• wrażliwości
• kreatywności
• wyobraźni i
• umiejętności abstrakcyjnego myślenia

10. Poczucie własnej wartości

To bardzo ważny wpływ muzyki na nasze dzieci - muzykowanie wzmacniają u maluchów:

• poczucie własnej wartości i
• pewność siebie

„Muzyka sprzyja poznawaniu przez dzieci własnej psychiki, głównie uświadamianiu własnych przeżyć i potrzeb emocjonalnych, a także przeżyć i potrzeb rówieśników”[2]

Propozycje zajęć:

1. GORDONKI

Zajęcia wg teorii Edwina Eliasa Gordona zapewniają niemowlętom i małym dzieciom możliwość rozwijania wrodzonej wrażliwości muzycznej i ekspresję poprzez muzykę. Zajęcia te rozwijają zdolności muzyczne i dają wspaniałe podstawy dla dalszej edukacji muzycznej. Celem jest umożliwienie dzieciom tak naturalnego zanurzenia w muzyce i jej nauki, jak to ma miejsce w przypadku nauki języka ojczystego. A wszystko to poprzez wspaniałą zabawę z użyciem m.in. kolorowych chusteczek, piłeczek, baniek mydlanych czy chusty animacyjnej

Rozwijając ich zdolności muzyczne stymulujemy mózg dziecka - proces ten trwa (w zakresie zdolności muzycznych) jedynie do 9 roku życia dziecka. Małe dzieci to mali geniusze - rodzą się z określonym poziomem zdolności muzycznych, który potem spada, jeśli nie jest stymulowany przez otoczenie. A zatem daj dziecku to co najlepsze i muzykuj razem z nim na Gordonkach :)

Celem zajęć jest wzbogacanie słownika muzycznego dzieci, ponieważ muzyka traktowana jest jako język, którego dziecko uczy się podobnie jak języka ojczystego. Na zajęciach dzieci osłuchują się z bogactwem motywów melodycznych należących do różnych skal oraz motywów rytmicznych. Piosenki (bez słów) są różnorodne w warstwie tonalnej (durowe, molowe, w skalach kościelnych, góralskiej, cygańskiej itd.) i rytmicznej, różnią się tempem, dynamiką, stylem. Wszystkie motywy i piosenki śpiewa (improwizuje) a rytmiczanki wypowiada prowadząca, dla wzmocnienia przekazu używając kolorowych rekwizytów. Zawsze zostawia się też czas na reakcję dzieci podczas tzw. "ciszy audiacyjnej" (paplaninę, ruch, kołysanie). W zależności od wieku dzieci jedynie absorbują lub zaczynają reagować na słyszane bodźce

Każde zajęcia to zanurzenie w róznorodny świat muzyczny odpowiednio dostosowany do wieku dzieci. Celowo przy śpiewaniu i rytmizowaniu niemal nie używa się słów - ważne jest by dziecko skupiało się na warstwie melodycznej i rytmicznej, nie zaś na tym co próbujemy powiedzieć. Stąd podczas zajęć używamy sylab neutralnych (pam pam, um-cia-cia itp.). Prowadząca śpiewa też zawsze w tonacji dzieci (dość wysoko), a zatem nie schodząc poniżej dźwięku c razkreślnego (pozwala to dzieciom melodię wyaudiować i zaśpiewać). Używa też kamertonu, by przed zaśpiewaniem każdej melodii wprowadzić rodziców i dzieci w konkretną tonalność, oraz by daną melodię śpiewać zawsze w tej samej tonacji (małe dzieci piosenki zaśpiewanej bez słów w innej tonacji mogę nie rozpoznać).

Ogólny zarys typów i stadiów audiacji wstępnej

Typ Stadium
AKULTURACJA
Od narodzin do 2-4 roku życia: niewielka świadomość otoczenia u dziecka.

1. ABSORPCJA: dziecko słucha i słuchowo gromadzi dźwięki muzyki z otoczenia.

2. REAKCJE PRZYPADKOWE: dziecko porusza się i paple w odpowiedzi ale nieadekwatnie do muzycznych dźwięków środowiska.

3. REAKCJE CELOWE: dziecko stara się odnieść ruch i paplaninę do muzycznych dźwięków środowiska.

IMITACJA
Od 2-4 do 3-5 roku życia: dziecko angażuje się ze świadomością skierowaną przede wszystkim na otoczenie.

4. POZBYWANIE SIĘ EGOCENTRYZMU: dziecko rozpoznaje, że ruchy i paplanina nie pasują do muzyki z otoczenia.

5. PRZEŁAMANIE KODU: dziecko naśladuje z pewną dokładnością dźwięki muzyki z otoczenia zwłaszcza motywy tonalne i rytmiczne.

ASYMILACJA
od 3-5 do 4-6 roku życia: dziecko angażuje się ze świadomością skierowaną na siebie

6. SAMOOBSERWACJA: dziecko widzi brak koordynacji pomiędzy śpiewem a oddychaniem i pomiędzy śpiewnym recytowaniem a ruchem mięśni i oddychaniem.

7. KOORDYNACJA: dziecko koordynuje śpiewanie i recytowanie z oddychaniem i ruchem.

KONCERTY GORDONOWSKIE

Koncerty gordonowskie opierają się na zasadach z zajęć Gordonki - prezentujemy dzieciom bogatą ofertę muzyczną (róznorodne skale, rytmy, tempa, charaktery). Dodatkowo poza śpiewem włączamy grę na różnych instrumentach, włącznie z umożliwianiem dzieciom spróbowania gry na nich na koniec koncertu.

 

-----------

 

Rozwijając zdolności muzyczne stymulujemy mózg dziecka - proces ten trwa (w zakresie zdolności muzycznych) jedynie do 9 roku życia dziecka. Małe dzieci to mali geniusze - rodzą się z określonym poziomem zdolności muzycznych, który potem spada, jeśli nie jest stymulowany przez otoczenie.

 

W praktyce część poświęcona edukacji muzycznej dzieci realizowana jest w kampanii Save the Music w postaci zajęć, warsztatów i koncertów. Tą częsc kampanii społecznej wspiera nasz partner - Szkoła Muzyki KOMPOZYTORNIA z Poznania, której założycielka dr Karolina Kizińska działa w Fundacji MEAKULTURA od początków jej istnienia.

Czym są GORDONKI?

Gordonki to zajęcia podczas których dziecko rozwija swoje zdolności muzyczne, manualne, zmysł wzroku i dotyku, wzmacnia koordynację ruchową, zaczyna śpiewać i tańczyć, szybciej uczy się mówić, a dodatkowo łatwiej przyswaja języki obce (słuchając melodii języka).

 

Jak wyglądają zajęcia?

• śpiewamy głównie bez słów, na sylabach neturalnych (np. pam, pam), by dzieci skupiały się na melodii, a nie na słowach
• śpiewamy melodie zróżnicowane pod kątem tonalności (m.in. w skalach modalnych), rytmu, charakteru, tempa
• rytmizujemy z dziećmi (wyliczanki i rymowanki ze słowami lub bez)
• ruszamy się do rytmu
• muzykę traktujemy jako język, który dziecka przyswaja przez słuchanie, powtarzanie oraz samodzielne tworzenie, wzbogacamy tzw. muzyczny słownik dziecka
• używamy kolorowych pomocy, które uatrakcyjniają zajęcia i pozwalają dzieciom dłużej się skupić.

Schemat zajęć to: swobodna zabawa instrumentami, muzyczne powitanie, przeplatanie śpiewanek i rytmiczanek z improwizacją i użyciem kolorowych pomocy (piłeczki, bańki, chusteczki, chusta animacyjna, piłki gimnastyczne), reagowanie na bieżąco na odpowiedzi dzieci, muzyczne pożegnanie, swobodna zabawa instrumentami.

Zajęcia wg teorii Edwina Eliasa Gordona zapewniają małym dzieciom możliwość rozwijania wrodzonej wrażliwości muzycznej i ekspresję poprzez muzykę. Celem jest rozwinięcie u dzieci umiejętności audiacji, czyli "myślenia muzycznego", rozumienia muzyki.

 Autorka tekstu: dr Karolina Kizińska

Opublikowano: 2016-09-10